Gemeenteraadsverkiezingen: van kandidaat tot effectief verkozene
’t Is gebeurd. Erik Van Looy zou zijn legendarische woorden zowaar kunnen uitspreken op zondagavond 14 oktober, de avond van de gemeenteraadsverkiezingen. Na heel wat campagne en propaganda voeren, kandidatenlijsten samenstellen, kiezers informeren en overtuigen, … zijn op die bewuste avond de kaarten effectief geschud. De kiezer heeft gekozen, de puzzelstukjes zijn in het rond gestrooid. Nu nog de puzzel oplossen. Het grote finalespel moet worden gespeeld. Want wanneer is iemand nu effectief verkozen? Laten we de spelregels even onder de loep nemen.
De gemeenteraadsverkiezingen in een notendop
We moeten alweer 6 jaar in de tijd terugkeren tot de vorige gemeenteraadsverkiezingen. Tijd om enkele basisprincipes even op te frissen. Zo ben je weer helemaal mee.
- De gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats om de zes jaar.
- We verkiezen de gemeenteraden van de gemeente.
- De gemeenteraad is de volksvertegenwoordiging van een gemeente of stad: de leden worden rechtstreeks verkozen door de burgers.
- De stemming is geheim.
- Er geldt een opkomstplicht, geen stemplicht. Zowel blanco als ongeldig stemmen is toegestaan.
- Iedere kiezer kan één stem uitbrengen, maar je kan wel verschillende kandidaten binnen één lijst aanduiden. Ook een lijststem is toegestaan.
- Een meerderheid is nodig om te kunnen besturen.
Zetelen doe je zo
Politieke zetels. Iedere partij wil er zoveel mogelijk van bezitten. Zoals we op www.bpol.be kunnen lezen, wil de wetgevende macht zoveel mogelijk stemmen halen. Deze stemmen worden dan in zetels omgezet. Hoe wordt het aantal zetels in een gemeenteraad bepaald en hoe worden de zetels dan precies onder de partijen verdeeld ?
Aantal zetels in de gemeenteraad
Het aantal zetels in de gemeenteraad is vastgelegd door het gemeentedecreet en is afhankelijk van het aantal inwoners van een gemeente. In een gemeenteraad moeten er tussen de 7 en 55 zetels verdeeld worden.
Verdeel en heers
Om te bepalen op hoeveel zetels een bepaalde partij recht heeft, moeten we de uitslag van de verkiezingen per partij bekijken. Deze uitslag, ook wel het stemcijfer genoemd, is de som van het aantal keer dat een van volgende keuzes werd gemaakt :
- Een stem op de lijst;
- Een stem op een of meerdere personen binnen een lijst;
- Of een combinatie van beide.
Het stemcijfer is dus het totale aantal geldige stemmen voor een bepaalde lijst of partij.
Als er een blanco of ongeldige stem wordt uitgebracht, telt deze niet mee in dit resultaat, noch bij de zetelverdeling. Deze onwaarheid kunnen we dus al de wereld uithelpen: een blanco of ongeldige stem maakt de grootste partij niet groter. Integendeel, dit soort stem wordt gewoon genegeerd. Vaak probeert de kiezer met een blanco stem een bepaald statement te maken, wat eigenlijk jammer is.
Want stem je blanco of ongeldig, dan geeft de kiezer zijn macht uit handen.
Nadat het stemcijfer werd bepaald, wordt het aantal zetels tussen de verschillende partijen verdeeld via het “systeem Imperiali” (www.deredactie.be). Deze methode is een relatief evenredig systeem dat als achterliggend doel heeft de grotere partijen te bevoordelen. Zo voorkom je een versnippering van de stemmen en kan er sneller een meerderheid gevormd worden.
We delen het stemcijfer van iedere lijst achtereenvolgens door 2, 3, 4, … Zo krijg je een tabel met de verschillende resultaten van die delingen. Deze resultaten worden ook wel quotiënten genoemd. Vervolgens worden de quotiënten van groot naar klein gerangschikt. Nu kunnen we de zetels gaan verdelen. Het grootste quotiënt heeft recht op de eerste zetel, het tweede grootste quotiënt gaat aan de haal met de tweede zetel, en ga zo maar door. Een fictief voorbeeld maakt het misschien wat duidelijker :
| LIJST A | LIJST B | LIJST C | |
|---|---|---|---|
| Stemcijfer | 800 | 500 | 300 |
| Delen door 2 | 400 | 250 | 150 |
| Delen door 3 | 266 | 166 | 100 |
| Delen door 4 | 200 | 125 | 75 |
Wanneer we de quotiënten rangschikken van groot naar klein (400 – 266 – 200 - …) zien we dat lijst A recht heeft op zetel 1 en 2, lijst B op zetel 3 en lijst A nog eens op zetel 4. Lijst A heeft een zogezegde meerderheid in de zetels. Ook handig om weten: is er een ex aequo tussen twee partijen, dan gaat die zetel naar de partij met het hoogste stemcijfer.
Verkozen of niet?
Eens de zetels verdeeld zijn onder de partijen, is de volgende vraag: “Aan wie worden de zetels effectief toegekend? Wie mag nu zetelen in de gemeenteraad?” De toekenning van de zetels gebeurt ook aan de hand van het stemcijfer. Nemen we er even opnieuw ons fictief voorbeeld bij.
STAP 1 : verkiesbaarheidscijfer bepalen
We weten dat lijst A 800 stemmen kreeg en 3 zetels behaalde. Op basis van deze cijfers gaan we het verkiesbaarheidscijfer berekenen :
Dit cijfer wordt per lijst berekend en staat voor het aantal stemmen dat een kandidaat zeker moet behalen vooraleer hij/zij een zetel toegewezen krijgt. Het gebeurt echter zelden dat een kandidaat onmiddellijk zoveel stemmen scoort. Daarom wordt er meestal rechtstreeks overgegaan tot de volgende stap : de overdracht van de lijststemmen.
STAP 2 : lijststemmen overdragen
Lijst A behaalde 500 lijststemmen, dat zijn de stemmen die akkoord gaan met de volgorde van de lijst. Om het verkiesbaarheidscijfer te halen, kunnen de kandidaten gebruik maken van het aantal over te dragen lijststemmen. Deze worden als volgt berekend:
- De helft van de lijststemmen wordt overgedragen aan de kandidaten die onvoldoende voorkeurstemmen hebben om zo alsnog het verkiesbaarheidscijfer te halen.
- Als het aantal voorkeurstemmen van kandidaat 1 lager ligt dan het verkiesbaarheidscijfer, mag hij putten uit de over te dragen lijststemmen om zijn cijfer aan te vullen. Vervolgens is de tweede op de lijst aan de beurt. Tot de helft van de over te dragen stemmen allemaal zijn opgebruikt.
STAP 3 : de effectief verkozenen aanduiden
De lijststemmen zijn overgedragen. Nu is het tijd om naar het stemmentotaal per kandidaat kijken. Het stemmentotaal is de som van het aantal naamstemmen met de overgedragen lijststemmen voor die bepaalde kandidaat. Dit cijfer wordt gebruikt om de effectieve kandidaten en hun opvolgers te rangschikken. Aan de hand van die rangschikking worden de zetels, waar een bepaalde partij recht op heeft, toegekend. De eerste in de rangschikking heeft dan recht op zetel 1. Hij/zij is effectief verkozen en mag nu gaan zetelen in de gemeenteraad.
Zo zie je maar dat het verdelen en toewijzen van de zetels geen makkelijke puzzel is die in 1, 2, 3 kan worden opgelost. En dan moeten de coalitiegesprekken nog van start gaan.
Less is more, maar niet in de politiek
In de politiek kan je pas besturen als je een meerderheid hebt. Wanneer de gemeenteraadsverkiezingen achter de rug zijn, vinden er onmiddellijk coalitiebesprekingen plaats tussen de verschillende lokale politieke partijen om tot een meerderheid te komen. Als een bepaalde partij de absolute meerderheid heeft, dan mag die uiteraard alleen besturen. Een partij behaalt echter zelden de meerderheid van de zetels.
Om goed te besturen, moet je gesteund worden door minstens de helft +1 van alle verkozenen. Is er geen meerderheid, dan gaan twee of meer partijen bij elkaar op de koffie. Die gesprekken verlopen niet altijd even vlot. Soms is het water tussen twee partijen te diep, wat het moeilijker maakt om tot een akkoord te komen. Wordt er uiteindelijk een akkoord bereikt, dan schrijven de partijen de belangrijkste doelen van hun samenwerking neer in een bestuursakkoord.
Als we even naar de praktijk kijken, bestaat de coalitie in Gent bijvoorbeeld uit de partijen sp.a, Groen en Open Vld. De andere partijen in de gemeenteraad vormen samen de oppositie. De oppositiepartijen in Gent zijn CD&V, N-VA en Vlaams Belang. In Brugge vormen CD&V en sp.a met Renaat Landuyt dan weer de meerderheid. Grootste oppositiepartij daar is N-VA.
Lokaal vs. nationaal
Coalitievorming op lokaal niveau is nog anders dan die op nationaal niveau. Bij lokale coalitievorming wordt vooral rekening gehouden met het belang van de individuele politicus. Persoonlijke relaties spelen hierin een grotere rol. Toch merken we vandaag de dag dat de lokale politiek steeds nauwer samenhangt met de nationale. Mensen worden steeds mobieler en de band tussen de gemeente en zijn inwoners is minder hecht dan vroeger.
De gemeenteraadsverkiezingen zullen dan ook meer en meer gestuurd worden door de nationale politiek. De lokale verkiezingen van dit jaar zijn voor alle politieke partijen van groot belang, aangezien ze wel eens een voorbode zouden kunnen zijn voor de parlementsverkiezingen van 26 mei 2019. Voor alle politici breken dan ook zeer spannende tijden aan…
